तुमचे आमचे विज्ञान

आपण या लेखमालेच्या पूर्वार्धात बघितले कि आपली संरक्षण यंत्रणा किंबहुना अँटीबॉडी निर्माण करण्याची यंत्रणा कशी काम करते. हे कार्य विस्तृतपणे सांगण्याचा उद्देश असा कि कोणतीही लस याच यंत्रणेला हाताशी धरून आपला हेतू साध्य करते. त्यामुळे लसीकरणामागचा सिद्धांत समजायला आता जास्त सोपे जाईल. लसीकरणाचे  तत्व: लस हा प्रकार साधारणतः ‘उपचारांपेक्षा प्रतिबंध योग्य’ या तत्वावर चालतो.  अगदी थोडक्यात माहिती द्यायची झाली तर असं म्हणूया कि ज्या जिवाणू अथवा विषाणूंमुळे आजार होतो त्यांना क्षीण करून, मारून  अथवा त्यांचे लहान  शारीरिक भाग (तुकडे) हे आपल्या शरीरामध्ये टोचले जातात. जर या सूक्ष्मजीवांनी स्त्रवलेला एखादा विषारी घटक रोगकारक ठरत असेल तर त्यावर प्रक्रिया करून त्याची तीव्रता नष्ट केली जाते आणि लसी च्या रूपात वापर केला जातो. याचा अर्थ असा कि निष्प्रभ स्वरूपात अँटीजेन आपणच शरीराला पुरवतो. याचा परिणाम म्हणून शरीर त्या विरोधात आपली स्पेशल फोर्स (अँटीबॉडी) कशी उभी करते ते आपण लेखाच्या मागील भागात  समजून घेतले आहेच. पण हा प्रातिनिधिक स्वरूपाचा हल्ला तर आपण कृत्रिमरीत्या घडवून आणलेला आहे. कारण य

थोडासा इतिहास: कोविड १९ च्या निमित्ताने विविध उपचार पद्धतींचा उहापोह चालू झाला आहे. माझ्या मागील ब्लॉगनंतर काही आप्तजणांनी ‘पोलिओ लस असते तशी याची नाही का? लसीकरण म्हणजे नक्की काय? लस म्हणजे औषधच ना?’ अशा प्रश्नाची सरबत्ती केली. या उत्सुकतेत भर म्हणजे नुकतेच बातम्यात सांगितले गेले कि जर्मनी, UK मध्ये संशोधित कोविड लसी ला मानवी चाचणीसाठी परवानगी देण्यात आली आहे. हि बातमी जरी थोड्याफार प्रमाणात सकारात्मक असली तरी अजून हि लस सर्वसामान्यांना उपलब्ध होण्यास वर्षाचा कालावधी लागण्याचा अंदाज आहे. एवढा दीर्घ कालावधी का लागतो याचा खुलासा पुढे होईलच पण मुळात ‘लसीकरण’ हा विषय समजून घ्यायला अतिशय रंजक आहे. आपली रोगप्रतिकारक शक्ती म्हणजे एखाद्या विकसित देशाची सुसज्ज संरक्षण यंत्रणा आहे. खरतर एवढी सुसूत्रतेने बांधलेली, सुनियोजित, प्रचंड तत्पर सैन्यदले कुठल्याही देशाशी तुलना होऊच शकत नाही. हल्ला करणाऱ्या शत्रू नुसार आपली मोर्चेबांधणी इतक्या काटेकोर पणे केली जाते कि या यंत्रणेचे कौतुक वाटल्याशिवाय राहवत नाही. एवढी जटील संरक्षण व्यवस्था घेऊन आपण फिरत असतो याची कल्पना आपल्यालाच नाहीये. परंतु हि प